Ali Kuşçu Kimdir?
1403 – 1474 tarihleri arasında Semerkant ve İstanbul’da yaşayan Ali Kuşçu, Türk matematikçi, astronom ve dil bilimcidir. Timur ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde yaşamış olan Ali Kuşçu’nun asıl adı, Ali Bin Muhammed’dir. Türk tarihinin en önemli bilim adamları arasında sayılan Ali Kuşçu, Timur Devletinin kurucusu Timur’un torunlarından biri olan Uluğ Bey tarafından Kuşçu lakabı verilmiştir. Ulu Bey’in doğancıbaşıcısı olması nedeniyle Kuşçu lakabıyla anılmıştır.
1403 tarihinde Özbekistan’ın Semerkant kentinde dünyaya gelen Ali Kuşçu’nun Fas ve Türk olduğuna dair güçlü rivayetler bulunsa da Kuşçu’nun Fas mı Türk mü olduğu hakkında kesin bir bilgiye rastlanmamaktadır. Astronomi, matematik ve kelam ilimlerinde ileri derecede bir alim olan Ali Kuşçu, günümüzde dünyanın en önemli bilim adamları arasında anılmaktadır.
Hayatı, İlk Yılları ve Ölümü
1403 yılında Özbekistan Semerkant şehrinde dünyaya gelen Ali Bin Muhahammed, Timur’un torunu Uluğ Bey tarafından Kuşçu lakabına layık görülmüş ve doğancıbaşı olması nedeniyle Kuşçu lakabı ile ün salmıştır. Ali Kuşçu’nun milliyeti hakkında kesin bir bilgi olmamasına rağmen kendisinin Türk ve Fas olabileceğine dair güçlü kanıtlar bulunmaktadır.
Oldukça erken yaşlarından itibaren matematik ve astronomi ile ilgilenmeye başlayan Ali kuşçu, dönemin önemli bilim insanlarından olan Bursalı Kadızade Rumi, Gıyaseddin Cemşid ve Muinuddin Kaşi gibi isimlerinden hem matematik hem de astronomi eğitimi almıştır. Bu dönemde aldığı eğitimlerin üzerine çıkmak ve geliştirmek için Kirman’a gitmiştir.
Kirman’da yaşadığı ve eğitim gördüğü yıllarda Eşkal- i Kamer ve Şerh – i Tecrid isimli eserlerini kaleme almıştır. Semerkant ve Kirman gibi dönemin önemli bilim merkezlerinde eğitimini tamamlayan Ali Kuşçu, Uluğ Bey’in yardımcısı ve rasathane müdürü olarak görev yapmaya başlamıştır.
İlerleyen yıllarda Tebriz’de Akkoyunluların hükümdarı Uzun Hasan tarafından büyük övgüler almıştır. Osmanlı Devleti ile Akkoyunlular arasında yaşanan anlaşmazlıkların çözümü ve barış görüşmeleri için Uzun Hasan, Ali Kuşçu’dan yardım istemiştir. Uzun Hasan adına görüşmeleri yürüten Ali Kuşçu daha sonra II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) tarafından İstanbul’a davet edilmiştir.
Davet üzerine İstanbul’a gelen Ali Kuşçu, Akkoyunlu ve Osmanlı sınırında II. Mehmet’in emriyle görkemli bir törenle karşılanmıştır. Bu tarihlerden sonra İstanbul hayatı başlayan Ali Kuşçu, Ayasofya Medresesinde müderris olarak görev yapmıştır. 16 Aralık 1474 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir.
Eserleri ve Çalışmaları
Matematik, astronomi ve kelam ilimlerinde aktif olarak eser veren ve önemli çalışmalarda bulunan Ali Kuşçu, Fatih Külliyesi yıllarında güneş saati tasarlamış ve İstanbul’un enlem ve boylam derecesini belirlemiştir. Dünyada Ay’ın haritasını ilk çıkaran kişi olması nedeniyle Ay’ın bir bölümüne adı verilmiştir.
Ali Kuşçu’nun astronomi alanında yapmış olduğu çalışmaların büyük bir bölümü dünyada birçok bilim insanına örnek olmuştur. Dünyanın konumuna ilişkin bugünkü verile yakın bir tahminde bulunarak Dünya’nın eğiminin 230 30’ 17’’ olduğunu hesaplamayı başarmıştır.
Ali Kuşçu tarafından matematik ve astronomi alanında birçok farklı eser kaleme alınmıştır. Ali Kuşçu’nun başlıca eserleri arasında; Risale – i Fi’l Hey, Şerh – i Tici Uluğ Bey, Risale – i Fi’l Fethiye, Risale Fi’l Muhammediye, Unkud – üz Zevahir fi Man, ül Cevahir, El Unkudu’z Zevahir fi Nazmi Cevahir, Eşkal – i Kamer yer almaktadır.
Eserleri yüzyıllar boyunca dünyanın önemli bilim merkezlerinde okutulmuştur. 1474 yılında vefat etmesinin ardından mezarı 15’inci yüzyıl mezar özellikleriyle İstanbul Eyüp Sultan Türbesi etrafında yer alan hazirede yer almaktadır. Türk ve İslam dünyasının en önemli bilim adamlarından biri olan Ali Kuşçu, dünyanın en önemli bilim insanları arasında yer almaktadır.