Fox TV’nin sevilen dizisi Mucize Doktor ile tüm Türkiye’nin gündeminde ilk sırada yer alan savant sendromu biçrok kişi tarafından merak edilmeye başlanmıştır. Savant sendromu, çeşitli nöropsikiyatrik bozuklukların ortaya çıkması halinde hafızada; aritmetik, çizim, müzik vb. alanlarda üstün yetenek gösteren kişileri tanımlamaktadır.
Sendroma sahip kişiler zihinsel olarak normalin altında faaliyet gösterirken, özel bazı sınırlı alanlarda üstün yetenekler göstermektedirler. Beceri adacıkları olarak ifade edilen bu alanlarda kişilerin üstün başarı gözlemlenmiştir.
Savant Sendromu Nedir?
Savant sendromu, bilinen adıyla otistik savant; matematik, müzik, görsel sanatlar vb. alanlarda çoğunlukla üstün yetenekli otistik çocukların yaşadığı ancak çeşitli hastalıklarında neden olabileceği bir tür bozukluktur. Söz konusu sendroma sahip kişilerin en belirgin özelliği çok kısa sürede büyük sayıların çarpımını kısa sürede hesaplayabilmeleridir.
Savant sendromu Fransızca olarak İdiot Savant olarak ifade edilmektedir. Matematiğin yanı sıra, gün, ay ve yıl olarak verilen tarihlerin haftanın hangi günlerine denk geldiklerini kısa süre içinde bulabilmeleri dikkat çekmektedir. Genellikle bu sendroma neyin sebep olduğu bilinmemektedir. Ancak çeşitli nörolojik bozukluklar bu sendromun ortaya çıkmasında etkili gösterilmektedir.
Savatlı hastların üzerinde yapılan araştırmalara göre birçok hastanın beyinlerinin sol tarafında sıra dışı hareketlerin olduğu gözlemlenmiştir. Dünya genelinde yaklaşık olarak 50 – 100 arasında dahi savant hastası tanınmaktadır.
Savant Sendromu Kimlerde Görülür?
Savant sendromu genlikle; otistik spektrum bozukluğu, öğrenme güçlüğü, çeşitli beyin hasarları ve nadiren görme kaybı olan kişilerde ortaya çıkmaktadır. Çoğu zaman doğuştan gelen otistik spektrum, öğrenme güçlüğü ve doğuştan gelen beyin hasarları savant becerilerini tetiklemektedir. Nadiren de olsa çeşitli kazalar, yaralanmalar ve beyin hasarı bu becerilerin kazanılmasına neden olabilir.
Yapılan son araştırmalara göre otizmli hastaların onda birinden azında savant becerileri ortaya çıkmaktadır. Beyin hasarı ve öğrenme güçlüğü olan kişilerde savant olma olasılığı daha düşüktür. 1500 – 2000 kişi arasından sadece birinde görülebilir. Erkeklerde söz konusu savant sendromunun görülme sıklığı 4 – 5 kat daha fazladır.
Savant Sendromu İle Kazanılan Beceriler
Savant sendromu kapsamında kazanılan beceriler hafiften belirgine doğru sıralanabilir. Genellikle bu tip hastalarda:
Müzik,
Sanat,
Takvim ve aritmetik hesaplamaları,
Matematik ve mekanik,
Görsel, uzamsal beceriler,
Spor,
Tarihi bilgiler, tren, otobüs vb. saatleri ezberleme,
Ortaya çıkan başlıca becerilerdir. Yetenekli savant hastalarda özel alanlarda çok ciddi beceriler ortaya çıkabilir. Bu tip kişiler küçük yaşlardan itibaren çevresinde rahtlıkla dikkat çekmektedir.
Savant sendromuna sahip kişilerin bu yetenekleri onların dahi olarak anılmalarına neden olmaktadır. Geçmişten günümüze kadar bu sendroma sahip bir kişi dahi olarak tanımlanmıştır. Nadiren de olsa savant sendromu ile ortaya çıkan diğer beceriler; atletizm, yabancı dil becerileri, sanal beceriler vb. olarak sınıflandırılabilir.
Savant sendromuna sahip bireylerin büyük bir bölümünde sadece tek bir alanda üstün yetenekler gözlemlenmiştir. Ancak nadiren bazı kişilerin birden fazla alanda benzer becerilere sahip oldukları da görülmüştür.
Savant Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Savant sendromu dünya genelinde nadir görülen rahatsızlıklardan biridir. Şuana kadar hastalığa neden olan asıl unsurlar hakkında net bir kanıya varılamamıştır. Savant sendromuna sahip kişilerde genellikle ilk belirti olarak yapılan IQ testlerinde ortaya çıkar. Bu kişilerde IQ genellikle 40 – 70 arasında sonuçlanmaktadır. IQ seviyelerinin düşük olmasına rağmen özel alanlarda üstün başarı gösterdikleri için kısa süre içinde dikkat çekmektedirler. Savant sendromunun belirtileri genellikle kişilerin tek bir alanda; matematik, müzik, çizim vb. yetenekli olmalarıdır.
Otistik spektrum bozukluğuna sahip hastalarda daha yaygın olarak görülen bu rahatsızlık için kesin bir belirtiden söz etmek mümkün değildir. Ancak yapılan klinik araştırmalar sonucu bu sendroma sahip kişilerin beyinlerinin sol bölümünün normalden daha farklı bir işleyişe sahip oldukları gözlemlenmiştir.
Savant Sendromuna Sahip Ünlüler
Dünya genelinde isimleri bilinen ve alanlarında üstün başarı gösteren birçok otistik savant, bu hastalığa sahip kişilere ilham olmaktadır. Tarih içinde tanınan otistik savantlardan bazıları:
Kim Peek (Rain Man filimine esin kaynağı olmuştur),
Henriett Seth F (Macar, şair, yazar, sanatçı),
Stephen Wiltshire (İngiliz mimar ve sanatçı),
Derek Paravicini (görme engelli Britanyalı müzisyen),
Matt Savage ( ABD’li Jazz dâhisi),
Alonzo Clemons (heykeltraş),
Bu sendroma sahip en tanınmış kişiler arasında yer almaktadır. Hayatları boyunca ağırlıklı olarak sanat alanında üstün başarı gösteren bu kişiler tüm dünya tarafından tanınmaktadır.
Savant sendromunun nedenleri henüz net olarak bilinmemektedir. Ancak konu hakkında birçok önemli çalışma hala devam etmektedir. Yapılan son araştırmalar ışığında bir kısım savant için genetik faktörlerin etkili olduğu ortaya çıkmıştır.
Savant Sendromu Nasıl Anlaşılır?
Savant sendromunun anlamak oldukça zordur. Genellikle bu kişilerde çeşitli enstrümanlara karşı yoğun bir ilgi ve yetenek gözlemlenmiştir. Aynı şekilde matematikte aşırı hızlı işlem kabiliyetine sahip kişiler savant sendromuna sahip olabilir. Lakin bu belirtiler doğrudan savant sendromu ile ilgili değildir.
Sendroma neden olan belirli etkenler henüz net olarak bilinmediği için hastalığın anlaşılması için kişilerin uzmanların kontrolünden geçmesi gerekmektedir. Genellikle öğrenme güçlüğü, otistik vb. sorunların tetiklediği bu hastalığın sonradan ortaya çıkma ihtimali de vardır. Hastalığın sonradan ortaya çıkmasında yine beyinde meydana gelen hasarlar etikilidir.
Savant Sendromu ve Otizm Arasındaki İlişki
Savant sendromunun otizmle en önemli ilişkisi, sendromun yaygın olarak otizm spektrum bozukluğu olan hastalarda ortaya çıkmasıdır. Yapılan birçok araştırmaya göre otizmli bireylerin yaklaşık olarak %10’una yakını savant olabilir. Savantlar üzerinde yapılan araştırmalar göstermiştir ki bu sendroma sahip kişilerin %50’sinin otizm spektrum hastası oldukları ortaya çıkmıştır.
Söz konusu araştırmalara göre otizm ve savant arasında ufakta olsa bağlantı kurmak mümkündür. Fakat bu iki kavramdan herhangi birinin diğerini doğrudan tetiklediği yorumu yapmak yanlıştır. Otizmin incelenmeye başladığı ilk yıllarda araştırma yapılan kişilerin belirli alanlarda üstün yeteneklerinin olduğu gözlemlenmiştir. Savant sendromunda da benzer becerilerin ortaya çıkması, otizm ve savant ilişkisini yeniden gündeme getirmiştir.
Genellikle bu tip bir rahatsızlığa sahip olan kişilerde kısa süre içinde sendrom ilk belirtilerini verir. Bazı hastalarda bu sendromun ortaya çıkmasının tetiklenmesi, bir diğer ifadeyle uygun ortamın yaratılması gerekmektedir. Çeşitli klinikler tarafından bu tip rahatsızlıkların belirlenmesi adına, uzmanlar eşliğinde testler yapılmaktadır. Savant sendromuna sahip kişilerin en belirgin özelliği tek bir alanda normalin üzerinde bir başarıya sahip olmalarıdır.