Yerel yönetimler, bir ülkenin kalkınmasında ve yerleşim biçimlerinde etkili olan yapılardır. Bu yüzden devletler tarafından kalkınmaları, gelişmeleri ve ihtiyaçlarının karşılanması sağlanmaktadır. Bunun için devlet destekli kredilerin yanı sıra hibe, destek gibi bir takım finansman bütçeler verilmektedir. Bu bütçelerle o bölgede yer alan belde sakinleri ve illerin belirli ihtiyaçları sağlanmaktadır.

Hibeler bu ihtiyaçlara göre belirlenmekte ve ona göre sıraya alınmaktadır. Yerel yönetimlere yalnızca devlet kökenli finansman kuruluşları yardım etmemektedir özellikle yabancı kaynaklı hibeler de bulunmaktadır. Bu da uluslararası ilişkilerin ne kadar kuvvetli olması gerektiğiyle alakalıdır.

Ülkeler birliktelik ilişkileriyle karşılıklı hibelerde bulunmakta ve yerel yönetimleri destekleyici fonlar düzenlemektedirler. Yerel yönetimler hibe destekleriyle en acil ihtiyaçlarını devlet ve diğer kuruluşlar tarafından yapılan hibe yardımlarıyla kalkınmakta, gelişmekte ve güçlenmektedir.

1. Yerel Yönetimler Kavramı

Yerel Yönetimler belde sakinlerinin doğumdan ölüme kadar geçen sürede hane halkına hizmet eder. Yerel yönetimler, bir ülkenin sınırları içerisinde yerleşim biçimleri olarak değişim gösteren köy, kasaba, şehir gibi yerleşim biçimlerinde insan ağırlıklı diğer unsurlarının temel ihtiyaç yapısını karşılamak amacıyla hukuksal zemin içerisinde yapısal ve anayasal kuruluşlar olarak adlandırmak mümkündür. Yerel yönetimler için belli başlı etkenler bulunmaktadır. Bunlar ise kültürel, sosyolojik, siyasi, geleneksel ve coğrafi özellikler gibi birtakım etmenlerde içerisinde barındırırlar.

Türkiye’de yerel yönetim anlayışı 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren oluşmaya başlamıştır. Toplumun tüm ihtiyaçları bu dönemle birlikte Belediyecilik bu dönemde oluşturulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte yerel yönetim anlayışı kendini yeni bir biçimde göstermiştir.

Yerel Yönetimleri ilgilendiren gerekli görülen yasalarla yönetmelikler ve yerel yönetim anlayışında birtakım değişimler yaşanarak günümüz standartlarına uygun hale getirilmiştir. Hala devam etmektedir.

2. Hibe Nedir?

Hibe sözlük anlamıyla karşılıksız demektir. Herhangi bir şey veya bedeli olan maddenin karşılıksız olarak başkasına geri alınmamak üzere verilmesi olarak da dile getirilebilmektedir. Yatırım yapmak isteyen ve işini büyütmek isteyenlere devlet tarafından karşılıksız olarak hibe ödenekleri sunulmaktadır.

2.1. Hibe Süreçleri

Belediyelerin hibe iş ve işlemlerini uygulayabilmesi için 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun 24-n ve 27 maddeleri, 5393 sayılı Belediye Kanunun 75. Maddeleri gereğince öncelikle meclislerinde her bir proje için veya genel manada karar almaları gerekmektedir, Alınacak bu kararda;

1-Hibe proje uygulamasına karar verilmesi,

2- Hibe projelerinde ortak olunması, ortak alınması,

3- Hibe projelerinde iştirakçi olunması, iştirakçi alınması,

4-Projenin finansmanı için ilgili ödenek aktarılması,

5-Projelere ayni veya nakdi yardım yapılabilmesi,

6-Belediyeyi temsil ve ilzama yetkili kişi/kişilerin belirlenmesi.

Belediyelerin özellikle uluslararası kuruluşlardan hibe alabilmesi / ortak olabilmesi için vergi ve SGK borcunun bulunmaması veya yapılandırılmış olması ve yapılandırmanın da sözleşme süresince bozulmaması ilk şartlardandır. Kalkınma Ajansları içinde katkı paylarını ödemiş veya yapılandırılmış olması gerekmektedir.

Hibe projelerinin tasarlama ve yazım aşamasından sonra uygulama ve sonuçlandırma aşamalarında hibe projeleri konusunda ve projenin içeriğine göre koordinatör idari ve teknik personellerin görev almaları (Kısmi veya yarı zamanlı) önem arz etmektedir. Üst yönetimlerin bu konuda irade koyması sonuç odaklı olacaktır.

Hibe rehberleri hibe çağrısıyla birlikte hibe verilen konuyla alakalı olarak başvuranlara temel yönlendirme sağlayan kaynak bir dokümandır. Her hibeye özel farklı rehberler oluşturulmaktadır. Hibe rehberlerinde genellikle belli başlı konulara değinilmektedir. Bunlar ise:

Hibe programının açılma nedeni, konusu ile ilgili bulunduğu durum ve ne gibi sorunlara çözüm bulunması gerektiği

Duyurusu yapılmış programın öncelikli hedefleri ve buna yönelik amaçları

Programa yönelik yapılan mali yardımın bütçesi ve oranlarının limitleri

Hangi kurumların başvuracağı ve ortak olacağı

Desteklenecek projeler ve onların eylemleri

Desteklenmeyecek eylemler

Projelerin hangi illeri ve bölgeleri kapsadığı

Uygulamaya konulacak olan projelerin hangi maliyetlerin daha uygun olduğu

Başvurunun nasıl, nereye ve hangi dokümanların sunulması gerektiği

Başvuruların ne gibi ve nasıl değerlendirileceği

Hibe rehberi proje kapsamında başvuru yapan kişinin yapması gereken en az veya en çok katkı yüzdesini bildirmektedir.

2.2. Hibe Başvurusu

Hibe başvuru biçimi teklif çağrısının kısıtlı veya açık teklif çağrısı olarak tanımlanmasıyla alakalıdır. Hibeler rehberler hazırlanarak izlenilecek yollar kapak sayfasındaki kısıtlı veya açık teklif çağırısı olarak belirtmektedir.

Kısıtlı teklif çağrısı iki aşamada olur, ilki ön teklif ve tam başvuru teklifi biçimdedir. Açık teklif ise tek aşamada olur ve değerlendirme sonucunda seçilir.

KISITLI TEKLİF ÇAĞRISI

AÇIK TEKLİF ÇAĞRISI

BİLGİ AMACIYLA SUNULAN DOKÜMANLAR

İlk aşamada ön teklif götürülür ve sunulur.

İkinci aşamada tam başvuru formu, mantığa yatkın bir biçimde olan çerçeve, bütçe ve hibe rehberinde belirtilen diğer gerekli dokümanlar sunulur.

Başvuru formu, mantıksal çerçeve, bütçe ve hibe rehberinde talep edilen diğer dokümanlar tek aşamada sunulur.

Sözleşme Formatı

Genel Koşullar

Yasal Kimlik Formu

Mali Kimlik Formu

Rapor formatları

Satın Alma Prosedürleri

Ödeme Talep Formu gibi sözleşme ve uygulama aşamasını ilgilendiren dokümanlar rehber ekinde başvuru sahibini bilgilendirmek amacıyla verilir.

2.3. Yerel Yönetimlerde Hibe

Yerel yönetimler yapacak oldukları projeler, diğer iş ve işlemleri için bütçelerinin yetersiz olduğu yerlerde çeşitli kaynaklar ve karşılıksız yardımlar aramaktadır. Yerel yönetimlerin kalkına bilmesi ve işlerini yönetebilmesi için devlet tarafından finansman desteğinin yanı sıra hibeye ihtiyaç duymaktadır. Bunun için belli bölge ve şehirleri kapsayan hibe programları açıklanmakta ve belirli hibe bütçesiyle desteklenmektedir. İller Bankası bu finansman kaynağının başında yer almaktadır. Bölgelere göre kuruluş olan iller bankası yerel yönetimlerin ihtiyaç duyduğu finansman desteğini belirli kıstaslarla karşılamaktadır. 2011 yılından itibaren ise anonim şirket olarak devam eden İller Bankası bu görevi yürütmektedir. Yerel yönetimler yapacak oldukları yatırımlar belde sakinlerinin ihtiyaçlarını hibe yoluyla yardımlar alarak yapacaklardır.

2.4. Hibe ve Destek Veren Kamu Kurum ve Kuruluşları

Yerel yönetimleri desteklemek ve onların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bazı kamu kurum ve kuruluşları hibelerle destekler sağlamaktadır. Aşağıda yer alan kamu kurum ve kuruluşlarını sıralamaktadır;

İller Bankası

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Kültür ve Turizm Bakanlığı

Türkiye İş Kurumu

TÜBİTAK

2.5. Hibe ve Destek Veren Yabancı Kurum ve Kuruluşlar

Yerel yönetimler yalnızca hükümetler tarafından değil aynı zamanda uluslararası ilişkilerde bulunduğu kimi kurum ve kuruluşlar tarafından da desteklenmektedir. Aşağıda yer alan yabancı kaynaklı kurum ve kuruluşları sıralamak mümkündür;

Avrupa Birliği

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

Küresel Çevre Fonu

Küresel Miraslar Fonu

Şehirler Ortaklığı-Catalytic Hibeleri

Türk-Alman İş birliği Programı

2.6. Hibe ve Destek Veren Büyükelçilikler

Yerel yönetimler hükümetler ve yabancı kaynakların dışında ülkelerin büyükelçilikleri tarafından da desteklenmek ve bu desteklenmeye fonlar ayarlanmaktadır. Aşağıda yer alan elçilikler yerel yönetimlere yönelik destekler sunmaktadır;

Avustralya Büyükelçiliği Doğrudan Yardım Programı

Küçük Ölçekli Büyükelçilik Projeleri Programı- Hollanda

Proje Finansmanı – İngiltere

Japon Büyükelçiliği Yerel Projelere Hibe Programı

Kanada Fonu ve Kanada Uluslararası Kalkınma Ajansı –Geçiş Ülkeleri Programı

3. Türkiye’deki Kalkınma Ajansları

Kalkınma kavramı iktisadi, sosyal, kültürel ve diğer boyutlarıyla bir bütünseli kapsamakta ve niteliğini ona göre yapmaktadır. Ajanslar bulundukları bölge ve illere göre çalışmalar yürütmektedir. Bölgesel kalkınmayı hedefleyen ve ona göre ilgili kamu, özel, sivil toplum temsilcileri ile bilim insanlarıyla etkileşim halindedir. Bunun içinde işbirliği sağlanmaktadır. Bulundukları bölgede kaynak ve olanakları tespit etme, ekonomik ve toplumsal gelişmeyi artırmak ve hızlandırmak, rekabetin sağlanması, gelişimini alanlarına göre ön plana çıkarma yönünde araştırma yapmaktadırlar. Yerli ve yabancı yatırımların bölge içinde stratejik ve tasarımına uygun olarak artırılması yönünde tanıtım, rehberlik gibi hizmetlerin sağlanması hedeflerini taşımaktadır 

Aşağıda yer alan listede ajanslar ve destek verdikleri iller yer almaktadır:

Marmara Bölgesi:

İstanbul Kalkınma Ajansı: İstanbul.

Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı: Bursa, Bilecik, Eskişehir.

Doğu Marmara Kalkınma Ajansı: Bolu, Düzce, Sakarya, Yalova, Kocaeli.

Güney Marmara Kalkınma Ajansı: Balıkesir, Çanakkale.

Trakya Kalkınma Ajansı: Tekirdağ, Edirne, Kırklareli.

Ege Bölgesi:

İzmir Kalkınma Ajansı: İzmir.

Zafer Kalkınma Ajansı: Kütahya, Manisa, Afyonkarahisar, Uşak.

Güney Ege Kalkınma Ajansı: Aydın, Denizli, Muğla.

Akdeniz Bölgesi:

Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı: Antalya, Burdur, Isparta.

Çukurova Kalkınma Ajansı: Adana, Mersin.

Doğu Akdeniz Ajansı: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye.

İç Anadolu Bölgesi:

Ankara Kalkınma Ajansı: Ankara.

Ahiler Kalkınma Ajansı: Aksaray, Kırıkkale, Niğde, Nevşehir.

Mevlâna Kalkınma Ajansı: Konya, Karaman.

Orta Anadolu Kalkınma Ajansı: Sivas, Yozgat, Kayseri.

Karadeniz Bölgesi:

Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı: Bartın, Karabük, Zonguldak.

Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı: Çankırı, Kastamonu, Sinop.

Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı: Amasya, Samsun, Çorum, Tokat.

Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi:

Dicle Kalkınma Ajansı: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt.

Fırat Kalkınma Ajansı: Adıyaman, Gaziantep, Kilis.

Karacadağ Kalkınma Ajansı: Diyarbakır, Şanlıurfa.

Doğu Anadolu Bölgesi:

Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı: Bitlis, Hakkâri, Muş, Van.

İpekyolu Kalkınma Ajansı: Malatya, Bingöl, Elazığ, Tunceli.

Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı: Bayburt, Erzurum, Erzincan.

Serhat Kalkınma Ajansı: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars.

4. Sonuç

Yukarda belirtilen hususlarının tamamının belirtilmesi halinde ve tek proje bazlı değil de genel bir karar alınması durumunda tüm hibe projelerinde bu karar kullanılabilir.

Belediyelerin özellikle uluslararası kuruluşlardan hibe alabilmesi / ortak olabilmesi için vergi ve SGK borcunun bulunmaması veya yapılandırılmış olması ve yapılandırmanın da sözleşme süresince bozulmaması ilk şartlardandır. Kalkınma Ajansları içinde katkı paylarını ödemiş veya yapılandırılmış olması gerekmektedir.

Hibe projelerinin tasarlama ve yazım aşamasından sonra uygulama ve sonuçlandırma aşamalarında hibe projeleri konusunda ve projenin içeriğine göre koordinatör idari ve teknik personellerin görev almaları (Kısmi veya yarı zamanlı) önem arz etmektedir. Üst yönetimlerin bu konuda irade koyması sonuç odaklı olacaktır.

Devletler kendi yerel yönetimlerine yönelik geliştirdiği bu çalışmalarla bölgesel ve şehirsel kalkınmanın sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Dünyada ilk örnekleri 19. Yüzyılın sonlarından itibaren görülse de Türkiye’de yerel yönetimlerin başlangıç tarihi özellikle cumhuriyetin ilanı sonrasında gerçekleşmiştir. Şehirlerin hızlı bir biçimde kalkınması sağlanmış ve ona göre projeler hazırlanmıştır.

Bu çalışmada hibe ihtiyacına sahip kurumlar, kuruluş ve kişilerin yerel yönetimlerle birlikte aynı ortak durumlarda bulunduğu görülmektedir. Hibenin çıkarılması belli başlı koşullarda gerçekleşmektedir. Her alana özel olarak belirlenmiş hibe ve destek paketleri bulunmaktadır. Her alanda kendini göstermeye çalışacak olan bireyler, kurum ve kuruluşların yanı sıra yerel yönetimlerde bu hibe desteklerine ihtiyaç duymaktadır. Başvurular genellikle bölge içerisinde olan hibe programlarında gerçekleşmektedir. Yerel yönetimler il bankaları, bakanlıklar, kalkınma ajansları ve diğer yabancı kaynaklı hibe projelerine katılarak kendilerini finansman anlamda güçlendirmeyi hedeflemekteler.