Medeniyetlerin ilk ortaya çıktığı Mezopotamya’da yer alan Hasankeyf...

İnsanlığın ilk yerleşik hayata geçtiği bölgeler arasında gösterilen Mezopotamya bölgesinin bilinen en kadim merkezlerinden biri olan Hasankeyf, geçmişten günümüze ışık tutmaya devam ediyor. Dünya Kültür Mirası listesinde bulunan ve koruma altında tutulan Hasankeyf, günümüzde de yıl içerisinde farklı dönemlerde binlerce yabancı ve yerli turist tarafından ziyaret ediliyor. İşte insanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilen Hasankeyf hakkında en çok merak edilen soruların yanıtları ve bilinmesi gereken tüm detaylar…

Hasankeyf, günümüzde Batman’a bağlı ve iki yakasını Dicle Nehri’nin ayırdığı küçük bir tarihi ilçedir. İnsanlık tarihinin en eski yerleşim yerlerinden biri olan Mezopotamya bölgesinde kurulu olan bu merkez, Dicle nehrinin de tam ortasından akıp gitmesiyle yaşam için en uygun konuma sahip bölgelerden biri olması sebebiyle önem taşıyor. Nitekim çağlar boyunca sahip olduğu doğal güzellikleri, uygun yaşam koşulları ve korunaklı yapısı ile stratejik bir öneme sahip bölgeler arasında gösterilmiştir.

Varlığı çok eski çağlara kadar uzanan Hasankeyf, bunun dışında tarihin farklı dönemlerinde Mağaralar Şehri, Kayalar Kenti ve Hısnı Keyfa gibi isimler ile anılmıştır. Kent Osmanlıların himayesine geçmesinin ardından kente Hısnıkeyf adı uygun görülmüştür. Bu isim de zaman içinde halk arasında telaffuz edilerek Hasankeyf adını almıştır. Günümüzde koruma altına alınan ve su alma tehlikesiyle karşı karşıya olan Hasankeyf’in tarihçesi hakkında merak edilen tüm bilgiler yazımızın devamında bulunmaktadır.

Hasankeyf Kuruluş Tarihi

İnsanlık tarihinin en eski yerleşim yerleri arasında olduğu bilinen Hasankeyf’in kuruluş tarihi hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Her ne kadar farklı tarihi kaynaklardan yararlanarak kentin geçmişine ışık tutulmak istense de Hasankeyf’in bulunduğu bölgeye ilk yerleşimlerin çok eski tarihlere kadar dayandığı dışında net bir bilgiye ulaşılmamıştır. Fakat şehrin iç kısmında ve onu çevreleyen bölümde binlerce mağara bulunmaktadır. Bu mağaralarda yapılan incelemeler neticesinde buradaki yaşamın çağlar öncesinde başladığına dair bulgulara rastlanmıştır.

Mevcut bilgiler ışığında Hasankeyf kalesinin kurulmasının milattan sonra 4. yüzyıla denk geldiği görülmektedir. Bizans İmparatoru Konstantinos, 4. yüzyılın ortalarında düzenlediği seferler sonucunda Diyarbakır ilinin bir bölümünü fethetmiştir. Ele geçirdiği bu toprakları istilacılara karşı korumak isteyen imparator, kentin giriş kısmına yakın bir stratejik noktaya iki tane sınır kalesi inşa edilmesi emrini vermiştir. Günümüze kadar kalmayı başaran bu iki kaleden biri, Hasankeyf Kalesi’dir. Savunma amaçlı kurulan bu kale, Sasani İmparatorluğu’na karşı kazanılan siyasi zaferden sonra Bizans imparatorunun emriyle yeniden güçlendirilecek şekilde tekrar inşa edilmiştir.

Hasankeyf Hakimiyeti

Mezopotamya bölgesinin en kritik öneme sahip olan bölgelerinden biri üzerinde kurulu olan Hasankeyf, çağlar boyunca pek çok devletin ve imparatorluğun hakimiyet kurmak istediği stratejik bir kent olmuştur. Nitekim milattan sonra 639 yılında Bizans bu kentin hakimiyetini Emevilere kaptırmıştı. Emevilerin fethinden sonra da sırasıyla; Abbasiler, Hamdaniler, Mervaniler, Artuklular, Eyyubiler ve Osmanlılar bölgede hakimiyet kurmuşlardır.

Her ne kadar pek çok siyasi devlet ve imparatorluk egemenliği altında kalsa da Hasankeyf, tarihteki en parlak dönemini Artukluların egemenliği sırasında yaşamıştır. Günümüzde bu döneme ait pek çok tarihi eser kentte bulunmaktadır. Dünyada Mezopotamya tarihine en iyi şekilde ışık tutan yerleşkelerin başında gelen Hasankeyf; Sümerler, Akadlar, Asurlar, Babiller, Medler, Persler, Bizanslılar, Abbasiler, Artuklular, Selçuklular, Moğollar, Osmanlılar ve Türklerin egemenliğine dayanan 6 bin yıllık tarihi mirasıyla oldukça önemli bir kenttir.

Hasankeyf, zamanında Dicle’nin kıyısında kurulan medreseler, rasathaneler, darüşşifa ve pek çok eğitim kurumuyla dönemim ilim ve kültür merkezi olmuştur. Ancak zaman içinde ticaret yollarının değişmesi ve farklı merkezlerin gelişmesiyle bu özelliğini kaybetmiştir.

Hasankeyf Nerededir?

Günümüzde Batman il sınırları içinde yer alan Hasankeyf, bu şehrimizin de en önemli tarihi ve kültürel mekanlarından biri olarak ayrı bir öneme sahiptir. Ancak tarihe bakıldığında Hasankeyf, Osmanlıların elinde bulunduğu dönemlerde Diyarbakır ilinin sınırları içinde tutulmaktaydı. Cumhuriyetin ilanından sonra Mardin’in Midyat ilçesine bağlanan Hasankeyf, 1990 yılında Batman’ın il olmasının kararlaştırılmasının arından bu şehrimize bağlı bir ilçe konumuna gelmiştir.

Günümüzde GAP projesi kapsamında hayata geçirilecek olan Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali baraj gölü sebebiyle sular altında kalma tehlikesi ile karşı karşıya olan Hasankeyf’in kurtarılmasına yönelik çalışmalar sürmektedir.