Tarihte ''Cebirin Babası'' olarak nitelendirilen bilim insanı Harizmi kimdir?

Asıl adı Ebu Cafer Muhammed bin Musa El Harizmi olan Harizmi, Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir.

Modern bilime ışık tutan çalışmaları ile dünya tarihinin en önemli bilim insanlarından biri olan Harizmi, farklı tür disiplinler arasında bağımsız çalışmalarda bulunmuştur.

Hayatı ve İlk Yılları

780 yılında Büyük Horasan bölgesinin Harzm şehrinde İranlı bir ailede dünyaya gelen Harizmi, her ne kadar 780 tarihinde doğduğu çeşitli kaynaklarda geçse de kesin bir bilgi değildir. Horosan bölgesinde bulunana Harezm’de temel eğitim hayatına başladığı düşünülen Harizmi, ilk gençlik yıllarında dönemin bilim ve sanat merkezi olan Bağdat hakkında bilgi almaya başlar.

İlim konusunda kendini sürekli aç hisseden ve bu alana yönelen Harizmi, Bağdat’ın varlığından haberdar olmasının ardından Bağdat’a giderek eğitim hayatını burada sürdürmek ister. Dönemin güçlü devlet adamlarından olan ve ilimle uğraşan bilginleri himayesi altında tutan Abbasi Halifesi Mem’un, Harizmi’nin bilim konusundaki yeteneğini keşfetmesi üzerine Antik Mısır, Yunan, Hint ve Mezopotamya medeniyetlerine ait yazma eserlerin bulunduğu zengin bir kütüphanede Bağdat Saray Kütüphanesinin idaresinde görevlendirmiştir.

Dönemin en zengin kütüphanelerinden birinde görevlendirilmesinin ardından bu kütüphanede çalışmaları için kaynak oluşturacak birçok önemli esere kolayca erişim sağlaması onun çalışmalarına oldukça önemli bir katkı sağlamıştır.

Harizmi’nin Çalışmaları

Matematik, coğrafya, astronomi ve haritacılık alanlarında birçok çalışma yapan Harizmi, haritacılıkta yeniliklerin yanı sıra matematikte trigonometri ve cebir alanında çok önemli çalışmalar yapmıştır. Doğrusal ve ikinci dereceden denklemleri çözmeye yönelik yeni sistematik yaklaşımları keşfederek bu alanda yetkinliğini ortaya koymuştur.

820 yılında Harizmi tarafından Hint Rakamlarıyla Hesaplama Üzerine adlı eseri ile Hint ve Arap rakam sisteminin Orta Doğu coğrafyasına yayılmasını sağlamıştır. Söz konusu eser Latinceye Algoritmi de Numero Indorum olarak çevrilmiş ve batı medeniyetinde de bu eser okutulmaya başlamıştır.

Yaptığı çalışmaları arasında en dikkat çekenleri; Fars ve Babil Astronomi, Hint Sayıları ve Yunan Matematiği vb. konu başlıkları ile incelenebilmektedir.

En önemli çalışmalarından bir diğeri ise Surat Al Ard adlı eserinde yayımladığı, coğrafi eserdir. Batlamyus’un Coğrafyası eseri üzerinde bazı yerleşim birimlerinin koordinatları ve Akdeniz, Asya ve Afrika için günümüzdeki değerlerine yakın tahminlerde bulunmuştur. Halife Memun tarafından bir haritacı grubunun başına getirilerek, dünyanın çevresini hesaplamada ve haritasını çıkarmada 70’den fazla haritacı ile birlikte çalışmıştır.

12. yüzyıldan itibaren çalışmaları Latinceye çevrilerek batı medeniyetlerinin Harzimi’nin çalışmaları ile tanışması sağlanmıştır. Bilinen çalışmalarının yanı sıra İbn – i Nadim tarafından Harizmi’nin ayrıca Kitap – ı Tarikh adlı bir tarih kitabından söz edilmektedir. Ancak tarih alanındaki çalışmaları hakkında kesin bir delile rastlanmamıştır.

Harizmi’nin Eserleri

Matematik, Astronomi ve coğrafya alanında sayısı eser kaleme alan Harizmi, matematikte cebirin temellerini attığı çalışmaları ile dünya bilim tarihi açısından önemli bir yere sahip olan Harizmi, ayrıca bir dönem yaşadığı Hindistan’da sayıların farklı biçimlerde kullanıldığını gören Harizmi onluk sistem hakkında da çalışmalar yapmıştır. Harizmi’nin eserleri arasında:

·         El Kitab’ul Muhtasar Fil Hesab’il Cebri ve’l Mukabele

·         Kitap Al Muhtasara Fil Hisab El Hind

·         El Mesahat

·         Zic – ul Harizmi

·         Kitap Al – Amal bi’l Usturlab

·         Kitap Surat Al – Arz

·         Kitab’ul Ruhname

Yer almaktadır. Çok sayıda eser kaleme alan Harizmi, dünya bilim tarihine farklı disiplinlerde birçok farklı eser kazandırmayı başarmıştır.