İlk Mehter Takımı Ne Zaman Nerede Kuruldu? Tarihi Hakkında Bilgileri

Dünyanın en eski askeri bando takımları arasında gösterilen mehter takımı bir diğer adıyla mehteran bölüğü, Osmanlı Devleti’nin en önemli askeri birimi olarak gösterilebilmektedir. Özellikle savaşlardan önce Yeniçerilerin moral bulması için önemli bir hizmet sunan, Osmanlı Yeniçeri Askeri Bandosu, günümüzde hala Türk ve Osmanlı kültürünün önemli sembolleri olarak faaliyetlerine devam etmektedir. Günümüzde sembolik olarak devam eden mehter takımı, yeniçeri ordusunun en önemli unsurlarından biridir.
Farsça kökenli bir ad olan mehter kelimesi, mihter kelimesinden türetilmiştir. Büyük, ulu vb. anlamlara gelen mehter kelimesi, zaman içinde mehter takımının adı olarak anılmaya başlanmıştır. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde mehter bölüğüne benzer bazı düzenlemelere rastlanmaktadır. Yeniçeri ordusunun kurulmasında ve yeniçerilerin piri olarak görülen, Hacı Bektaşi Veli, mehter takımı için de aynı öneme sahiptir. Yeniçeri ocağının bir parçası olan mehter takımları günümüzde, konserler vermekte ve sembolik olarak mehteran kültürünü yaşatmaktadır.

Mehteran bölüğünün içinde dikkat çeken birçok farklı sembol bulunmaktadır. Özellikle kıyafetleri ve yürüyüşleri birçok farklı imgeyi barındırmaktadır. Genellikle mehter bölükleri marşlarını söylemeden önce Yeniçerilerin Piri Hacı Bektaşi Veli’nin adı zikredilir ve mehter marşları benzer övgülerin ardından söylenmeye başlar. Ocak, sancak ve zafer, mehter takımının en önemli sembolleri arasında yer almaktadır.

Osmanlı mehter bölüğünde; nefesli çalgılar ve vurmalı ve çarpmalı çalgılar eşit sayıda kullanılmakta ve belirli bir üzen içinde yönetilmektedir. Tüm çalgıların eşit sayıda tutulmasının en büyük nedeni olarak, mehterin kaç katlı olduğunun bu sayıya göre belirlenmesidir.  

Mehter Takımının Kuruluşu!

Mehter bölüğü, Osmanlı Devleti’nde yeniçeri ocağının bir parçası olarak kurulmuştur. Kuruluş tarihine yönelik net bir bilgi bulunmamakla birlikte, 14. Yüzyılda kurulmuş olabileceğine dair güçlü rivayetler bulunmaktadır. İlk mehterin, I. Murat Hüdavendigar tarafından, Çandarlı Kara Halil Paşa’nın önerisiyle ayrı bir ocak olarak kurulduğu düşünülmektedir.

Mehter bölüğünün liderlik makamında, Emiri Âlem denilen bir makam bulunmaktadır. Mehter bölüğü ve mehterbaşı yani mehteranı yönlendiren ve onlardan sorumlu olan kişi doğrudan, Emiri Âleme bağlıydılar. Mehter bölüklerinde yapılacak olan her faaliyet ve her yeni değişiklik Emiri Âlem tarafından yapılmaktaydı. Mehter takımının en temel görevleri arasında; sefir kabul törenlerinde bulunmak, sancak beylerine yeni sancağı iletmek ve tayin edilen kişiye sancağını bildirmek gibi görevlerde bulunmuşlardır.

Mehter bölüğünde iki farklı mehter takımı bulunmaktadır. Bu takımlardan biri doğrudan Yeniçeri Ocağına bağlıyken diğeri ise Ahi Ocaklarına bağlı olarak hizmet vermekteydi. Yeniçeri Ocağına bağlı olan mehter takımı daha çok askeri ve siyasi amaçlı olarak faaliyet yürütürken, Ahi Ocaklarına bağlı olan grup esnaflar ve daha çok yerel halka hizmet amaçlı kullanılmaktaydı.

Bektaşi geleneği içinde kurulan mehter bölüklerinin büyük çoğunluğu tek katlı olarak hizmet verirken, Padişah ve vezire ait mehter bölükleri en az dokuz kattan oluşmaktadır. Mehter bölüklerinde katlar, çalgı sayılarına göre belirlenmektedir.

Mehterin Batı Kültüründe Etkisi!

Osmanlı Devleti’nin en önemli sembollerinden biri olan mehter takımı, özellikle yeniçeri askerlerinin savaş öncesinde ve zaferlerde morallerini artıran ve kendilerini önemli ölçüde motive eden bir güce sahiptir. Mehter takımında görev alan kişilerin her biri dönemin en iyi çalgı üstatları arasında sayılmaktaydı. Özellikle çaldıkları olağan üstü peşrevler, savaş meydanlarında düşmanın sindirilmesinde oldukça büyük bir etken olmuştur.

Mehter takımında çalınan peşrevler; Alay Düzen Peşrevi, At Peşrevi, Hünkâr Peşrevi, Elçi Peşrevi en bilinen peşrevler arasında yer almaktadır. Hücum marşları, cenk marşı, göç borusu gibi birçok farklı şekillerde ve ritimde çalınan marşlar, batı dünyasında başlarda korkuyla anılmaktaydı. Ancak sonraki dönemlerde mehter bölüklerinin Avrupa klasik müziğini derinden etkilediği görülmektedir. Özellikle Wolfgang Amadeus Mozart ve Bizet gibi batı müziğinin öncü isimleri mehter marşlarından etkilenerek, alaturka eserler bestelemişlerdir. Mozart tarafından bestelenen Türk Marşı, bu durumun en güzel örnekleri arasında gösterilebilir.

Mehter bölüğünün batı dünyasına etkileri arasında askeri bandoların yaygınlaşması olarak gösterilebilir. Avrupa’da askeri bandoların kurulmasında ve yaygınlaşmasında Osmanlının etkisi olduğu söylenebilir.

Mehter Bölüğünün Kapatılması!

Osmanlı Devleti’nde, Yeniçeri ve Ahi Ocaklarına bağlı olarak faaliyet yürüten mehter bölükleri, 1826 yılında kapatılmıştır. Mehter bölüğünün kapatılmasında temel etken, Yeniçeri Ocağında yaşanan bozulmalar ve birçok padişahın yeniçerilere karşı tutumunun değişmesinden kaynaklanmaktadır. 1826 yılında yeniçerilerin lağvedilmesinin ardından mehter bölüğü kapatılmış ve Yeniçerilerin bağlı bulunduğu Bektaşi tarikatı da aynı dönemde yasaklanmıştır.

Mehter bölüğünün, yeniçerilerle birlikte ortadan kaldırılmasının ardından, mehter bölüğünün yerine alacak daha modern bir askeri bando kurulmuştur. 1914 yılına kadar mehter takımlarına dair herhangi bir iz bulunmamaktadır. 1914 yılında yükselen milliyetçilik akımları ve Turancılık akımının bir sonucu olarak, Enver Paşa’nın emriyle mehter takımları yeniden kurulmuştur. Mehteran – ı Hakaniye adıyla kurulan bu yeni mehter takımları, eski mehter bölüğünün geleneklerine bağlı olarak görevlendirilmiştir. Enver Paşa tarafından yeniden kurdurulan, Mehteran – ı Hakaniye bölüğü askeri müzeye bağlı olarak hizmet vermiştir.