Çayın Mucidi Kimdir?

Türkiye’de çay tarımının ilerlemesinde ve ülkemizde çay kültürünün oluşmasında en etkin isim şüphesiz Zihni Derin’dir. Türkiye Cumhuriyeti’nin yetiştirdiği en iyi eğitimci ve ziraatçıları arasında gösterilen Zihni Derin, Türkiye’de çayın babası olarak bilinmektedir. Ülkemizde çay kültürünün yerleşmesinde ve çayın yeniden tanımlanarak, çay tarımının gelişmesinde önemli etkileri bulunan Zihni Derin, günümüzde birçok kişi tarafından tanınsa da hala her gün içtiğimiz çayların mucidinin kim olduğunu bilmeyen birçok kişi bulunmaktadır.

Yaşam öyküsü ve yaptığı tarımsal faaliyetlerle, ülkemizin tarımsal kültürü içinde en etkili isimlerinden biri Zihni Derin’dir. Ülkenin kaderini belirleyen Milli Mücadele yıllarında da aktif rol oynayan Zihni Derin, aynı zamanda yeni hükümetin kurduğu İktisat Bakanlığının ilk Tarım Genel Müdürü olarak faaliyetlerine başlamıştır. İlk çaycılık girişimlerini de yine 1921 yılında Genel Müdür olduğu yıllarda başlatmıştır.  

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilk yıllarda ve Milli Mücadele dönemi zamanında ülkede önemli tarımsal faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde öncülük eden Zihni Derin, sadece çay kültürünün ve çay tarımının ülkemizde yaygınlaşmasını değil aynı zamanda dönemin şartlarına göre tarımsal anlamda ülkemizde önemli kalkınma projeleri ve çalışmalar gerçekleştirmiştir.

Zihni Derin, aynı zamanda iyi bir eğitimciydi. Anadolu’da ve İstanbul’da öğretmenlik yapan Zihni Derin, zaman içinde öğretmenlik haricinde, Anadolu’nun birçok yerinde önemli bürokratlık görevlerinde bulunmuştur. Orman Müfettişi Katipliği, Orman Müfettiş yardımcılığı, Tarım Genel Müdürlüğü ve daha birçok farklı görevde önemli hizmetlerde bulunmuştur.

Zihni Derin Kimdir?

1880 yılında Muğla’da dünyaya gelen Zihni Derin, Kuloğulları ailesine mensup Mehmet Ali Bey’in oğludur. Küçük yaşlardan itibaren tarımla içli dışlı olan Zihni Derin, 1897 yılında Muğla İdadisinde eğitim aldıktan sonra, 1900 yılında Selanik Ziraat Ameliyat Mektebi’ne girmiş ve ziraat alanında ilk eğitimini burada görmüştür. Oldukça başarılı bir öğrenci olan Zihni Derin, 1904 yılında dönemin en iyi okullarından biri olan Halkalı Ziraat Mektebi Alisi’nden mezun olmuştur. Eğitimini tamamladıktan sonra 1905 yılında Aydın Orman ve Maden Muamelat kâtipliği görevine getirilerek ilk defa devlet memuriyeti hizmetlerine başlamıştır. Kısa sürede çalışmalarıyla dikkat çeken Zihni Derin daha sonra birçok farklı kurumda hizmet gerçekleştirecektir.

Cezayir’i Bahr – i Sefid Eyaleti, şimdiki adıyla Rodos’ta Orman Müfettiş Katipliği görevine getirilen Zihni Derin, kısa süre içinde burada da yükselerek, Gediz ve Simav İlçe Orman Müfettiş Vekili olarak atanmıştır. 1907’de Orman Müfettişi olan Zihni Derin, tarımsal ve bölgesel kalkınma adına bulunduğu hemen hemen her bölgede önemli hizmetler gerçekleştirmiştir.

1909 yılından sonra öğretmenliğe geçiş yapan Zihni Derin, 1912 yılına kadar öğretmen olarak çeşitli yerlerde görev yaptı. Selanik Ziraat Mektebi’nde; kimya, jeoloji ve ziraat sanatları gibi birçok farklı branşta öğretmenlik yapan Zihni Derin, 1911 yılında Selanikli Maide Hanım ile evlenerek, üç çocuk sahibi oldu.

1914 ve 1920 yılları arasında Bursa’da öğretmenlik yapmaya başlayan Zihni Derin, kabiliyeti ve bilgisiyle dikkat çekerek, Bursa Maarif Vekaletinde Müdür Veiklliği görevine getirildi. Dönemin şartları nedeniyle Milli Mücadeleye katılmak isteyen Zihni Derin, 1920 yılında bu görevinden ayrılarak Ankara’ya yani Anadolu’nun merkezine dönüş yaptı.

Milli Mücadele Hükümeti tarafından kurulmuş olan İktisat Bakanlığında Tarım Müdürü olarak görev yapan Zihni Derin, Türkiye’nin ilk Tarım Genel Müdürü oldu. 1924 yılına kadar bu görevde önemli hizmetlerde bulunan Zihni Derin, daha sonra tekrardan öğretmenlik görevine dönüş yapmıştır.

Türkiye’de İlk Çay Girişimleri

1921 yılında Zihni Derin, Ankara’da ülkenin genel sosyal ve ekonomik durumunun görüşüleceği ve bakanlık temsilcilerinin bulunması ön görülen bir komisyonda, İktisat Bakanlığı temsilcisi olarak bu görüşmelere katıldı. Rusya’da Bolşevik ihtilalinin olmasının ardından Batum sınırının kapatılması, özellikle Doğu Karadeniz’de işsizlik ve güvenlik sorunları oluşmuştur. Komisyon sonucunda Zihni Derin, İktisat Bakanlığı adına halka Karadeniz bölgesinde yeni istihdam alanlarının oluşturulmasına yönelik inceleme yapması talimatı verilmiştir.

Halkalı Yüksek Ziraat Mektebi muallimlerinden, Ali Rıza Bey’e Batum’da incelemelerde bulunması talimatı veren Zihni Derin, hazırlanan raporları incelemiş ve Rize’de çay yetiştiriciliğinin mümkün olduğunu gözlemlemiştir. Raporu Rize Komisyonuna sunan Zihni Bey, bölgede çay yetiştiriciliği için çalışmalar başlatmıştır.

1923 yılında Rize’de çay fidanlığı kurulması için, Garal Tepesin’de 15 dekarlık bir arazide ilk çay üretimi için çalışmalara başladı. Rusya’da incelemelerde bulunan Zihni Bey, Batum’da kurulu olan çay fabrikalarını ve muntazam çay bahçelerini görmüş ve çay üretimi hakkında bilgi alarak yeniden Rize’de çay yetiştiriciliğine başlamıştır. Yerel halka çay fidanları ve tohumları vermek isteyen Zihni Derin’in bu girişimi vatandaşlar tarafından yeterli ilgiyi görmemiştir.

Zihni Derin’in girişiminin başarısız olmasının ardından Ankara’ya tekrardan dönüş yapmıştır. Karadeniz Bölgesi’nde çay yetiştiriciliğinin yapılabilmesi için Rize’den Ankara’ya döner dönmez bir yasa teklifi hazırlayarak, meclise kanun tasarısını sundu. Rize mebuslarının da desteğiyle kabul edilen kanunda bölgede çay yetiştiriciliği için yetersiz kalmıştır.

1937 yılına kadar görevinden uzak kalan Zihni Derin bu tarihten sonra bölgede yeniden Tarım Bakanlığı Başmüşaviri olarak görev yapmış ve Zirai Teşkilat kapsamında çay organizatörü olarak çalışmıştır.

25 Ağustos 1965 yılında hayatını kaybeden Zihni Derin, çalışmaları sayesinde ülkemizde çay üretiminin gelişmesini sağlamıştır.